Λαογραφία-Απρίλιος

Από το λατινικό aperio =ανοίγω, γιατί τότε ανοίγουν-ανθίζουν τα λουλούδια. Είναι ο 4^ος μήνας του Γρηγοριανού (νέου) και του Ιουλιανού (παλαιού) ημερολόγιου και ο 2^ος του ρωμαϊκού, κοινώς Απρίλης. Ήταν αφιερωμένος στην Αφροδίτη. Θεωρείται ο μήνας της άνοιξης. Τότε οι βοσκοί αφήνουν τα χειμαδιά και ανεβαίνουν στα βουνά. Οι βροχές του θεωρούνται ευεργετικές. Μερικά παρατσούκλια του είναι: Γρίλλης (=γκρινιάρης), Τιναχτοκοφινίδης (τίναζαν τα κοφίνια, δηλ. τέλειωναν οι προμήθειες), Αηγιωργίτης ή Αηγιωργάτης, Λαμπριάτης και Τριανταφυλλάς.ΕΡΓΑΣΙΕΣ:
Σπέρνουν ρεβίθια, φασόλια, κεχρί, καλαμπόκι, τεύτλα (από τα οποία παράγεται η ζάχαρη), πατάτες, βαμβάκι και καπνά (ανάλογα βέβαια την περιοχή).
Θειαφίζουν τα αμπέλια.
Κούρεμα προβάτων
 
ΕΘΙΜΑ-ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ: 

«ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΆ». Αρχαίο έθιμο της δύσης, που ήρθε στην Ελλάδα την εποχή των Σταυροφοριών, από τη Γαλλία. Κατά το έθιμο αυτό συνηθίζουμε να λέμε μικρά αθώα ψέματα, για να πειράξουμε τους φίλους μας με σκοπό το γέλιο.

«ΑΝΑΠΙΑΣΜΑ». Τη Μ. Τετάρτη, οι νοικοκυρές ανάπιαναν (=ανανέωναν) το προζύμι για το ζύμωμα του ψωμιού όλης της χρονιάς.

ΒΑΨΙΜΟ ΑΒΓΩΝ. Το έθιμο αυτό το πήραμε μάλλον από τους Εβραίους, αφού κι αυτοί γιορτάζοντας το δικό τους Πάσχα, έκαναν κάτι αντίστοιχο. Τη Μ. Πέμπτη το πρωί, οι γυναίκες έβαφαν τα αβγά κόκκινα (στις περισσότερες περιοχές, γι' αυτό κι ο λαός μας την ονομάζει Κόκκινη Πέμπτη ή Κοκκινοπέφτη), ή πολύχρωμα. Για το κόκκινο χρώμα δίνουν διάφορες εξηγήσεις. Άλλοι λένε ότι θυμίζει το αίμα του Χριστού, άλλοι λένε ότι είναι το χρώμα της χαράς κι άλλοι διηγούνται ότι όταν αναστήθηκε ο Χριστός, η πρώτη που τον είδε, ήταν η Μαρία η Μαγδαληνή. Έτρεξε να το αναγγείλει στους μαθητές του. Την ώρα εκείνη συνάντησε μια γνωστή της γυναίκα που γύριζε από το κοτέτσι, κρατώντας στην ποδιά της αβγά.
                - Πού τρέχεις έτσι; Τη ρώτησε η γυναίκα.
                - Τρέχω να πω στους μαθητές του Κυρίου, πως εκείνος αναστήθηκε, απάντησε η  Μαγδαληνή.
                - Δεν το πιστεύω. Θα το πιστέψω μόνο όταν αυτά τα αβγά που μάζεψα, γίνουν κόκκινα.                Το πρώτο που έβαφαν, είχε ξεχωριστεί σημασία για τη νοικοκυρά. Το ονόμαζαν «το αβγό της Παναγιάς» και το έβαζαν στο εικονοστάσι. Το παλιό, που είχαν κρατήσει από την προηγούμενη χρονιά (λένε μάλιστα ότι αυτό το αυγό δεν χάλαγε), το πέταγαν στο ποτάμι. Κάποτε το κράταγαν 7 χρόνια, μέχρι ο κρόκος του να γίνει σαν κεχριμπάρι και το είχαν σαν φυλακτό για τις έγκυες. Αυτό το αβγό το έλεγαν Κρατητήρα. 

 

ΓΙΟΡΤΕΣ:

ΣΑΒΒΑΤΟ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ (Η ανάσταση του «φίλου» του Χριστού). Συμβολίζει το φως της ανάστασης και τη σκιά της ανθρώπινης μοίρας. Ο Λαζαρίτικος παιδικός αγερμός: Μικρά κορίτσια (σε άλλες περιοχές και μεγάλες γυναίκες), οι ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ, το Σάββατο του Λαζάρου, γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, με μια κούκλα (πάνω σε 2 ξύλα που τα δένουν σταυρωτά με λογιών-λογιών κουρέλια, σχηματίζουν μια μεγάλη κούκλα με τα χέρια τεντωμένα στα πλάγια, ύστερα τη ντύνουν μετά μ' ένα μωρουδίστικο φορεματάκι κι από πάνω της ρίχνουν ένα όμορφο χρωματιστό κεφαλομάντηλο) στο χέρι & ένα ανθοστόλιστο καλαθάκι, φέρνοντας την είδηση της ανάστασης του Λάζαρου, τραγουδώντας:

Ξύπνα Λάζαρη κι μην κοιμάσι, τώρα μέρα σου, τώρα χαρά σου,τώρα που 'ρθαμι στην αφεντιά σου.Τα κουτάκια σας αβγά γιννούνι κι οι φωλίτσες σας δεν τα χουρούνιδόσι μας κι μας να τα χαρούμι.Δόμ' αφέντη μου λίγον νεράκι πούν' τα χ'λάκια μου πικρό φαρμάκι.  ΜΕΓΑΛΗ ΒΔΟΜΑΔΑ. Το πένθος της Χριστιανοσύνης.                ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ: Σε πολλά μέρη της πατρίδας μας τραγουδούν την  ημέρα της Μ. Παρασκευής, την ώρα που στολίζουν τον επιτάφιο, αυτό το μοιρολόγι:Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα σήμερα εσταυρώσανε των πάντων βασιλέα. Οι φθονεροί αρχιερείς και γραμματείς οι πρώτοι χρήματα έταζαν πολλά για να 'βρουν τον προδτη.Ως ήταν πρέπον και τιμή δώρα να ετοιμάσουν συμβούλιον εποίησαν, Αυτόν δια να πιάσουν.Με δολερόν συμβούλιον, έστησαν την παγίδα και έπιασαν τον δολερόν Απόστολον Ιούδαν.Σημαίνει η γης σημαίν' ο θεός, σημαίνουν τα ουράνια σημαίνει κι Αγια Σοφιά, με τσ' δικaχτώ καμπάνες.

           Β΄ ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ

Τώρα είν' Αγιά Σαρακοστή, τώρα είν' Άγιες ημέρες που λειτουργούν οι εκκλησιές και ψέλνουν οι παπάδες.Άκου βροντές και αστραπές και ταραχές μεγάλες Βγαίνει να δει στην πόρτα της, να δει στη γειτονιά της.Βλέπει τον ουρανό θαμπό και τ' άστρα βουρκωμένα Και το φεγγάρι το λαμπρό στο αίμα βουτηγμένοΒλέπει τον Γιάννη κ' έρχεται δαρμένος και κλαμένος: «Τι έχεις Γιάννη μου και κλαις κι είσαι βουρκωμένος;»«Δεν έχω στόμα να στο πω, μιλιά να σου μιλήσω μήτε καρδιά μου το κρατά, να στο μολογήσω»-Τον δάσκαλό μου πιάσανε οι άνομοι Εβραίοι οι άνομοι και τα σκυλιά κι οι τρισκαταραμένοιΣαν τ' άκουσε η Δέσποινα, πέφτει, λιποθυμάει Τρία σταμνιά ροδόνερο, τρία σταμνάκια μόσχοΚαι τρία σταμνιά ανθόνερο, ως να τη συνεφέρει κι αυτά τα λόγια λέει: «Να 'ρθει η Μάρθα κι η Μαρία και του Προδρόμου η μάνανα πάρουμε όλες το στρατί, νάμαστε τρεις αντάμα» Παίρνουνε το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι Και το στρατί τους έβγαλε, στ' ατσίγγανου τη μάνα«Ώρα καλή σου ατσίγγανε, τι είν' αυτά που κάνεις;»«Καρφιά μου παραγγείλανε, οι φίλοι μου οι Εβραίοι τέσσερα παραγγείλανε κι εγώ τα κάνω πέντετα δυο του, δυο του γόνατα, τα δυο του, δυο του χέρια το πέμπτο το φαρμακερό να μπει μεσ' τη καρδιά τουνα τρέξει αίμα και νερό, να λιγωθεί η καρδιά του» Σαν τ' άκουσε η Δέσποινα, πέφτει λιγοθυμάειΚι όταν τη συνεφέρανε, αυτόν τον λόγο λέει: «Ανάθεμά σε ατσίγγανε εσύ και τα παιδιά σουεσύ και η φαμίλια σου κι όλα τα γονικά σου ανάθεμά σε ατσίγγανε χαΐρι να μην κάνεις ούτε ψωμί στο ράφι σου ποτέ να αποτάξεις»Παίρνουν το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι Και το στρατί τους έβγαλε μπρος του Πιλάτ' την πόρταΒλέπουν την πόρτα σφαλιστή και τα κλειδιά παρμένα Και τα ψηλά παράθυρα σφιχτά, μανταλωμέναΆνοιξε η πόρτα του ληστού κι η πόρτα του Πιλάτου Κι η πόρτα από το φόβο της ανοίγει μοναχή τηςΒλέπει δεξά, βλέπει ζερβά, κανέναν δεν γνωρίζει Βλέπει και ξαναδεύτερα, βλέπει τον Άγοι Γιάννη«Άγιε μου Γιάννη Πρόδρομε και βαφτιστή του γιου μου εμένα είναι ο γιόκας μου και σένα δάσκαλός σου»«Δεν έχω στόμα να στο πω, μιλιά να σου μιλήσω μήτε η καρδιά μου το βαστά, να στο ομολογήσω.Βλέπεις Εκείνον τον γυμνό, τον παραπονεμένο; Οπού φορεί στη κεφαλή τ' ακάνθινο στεφάνι;Εκείνος ειν' ο γιόκας σου και μένα δάσκαλός μου» Πάει κοντά η Παναγιά και Τον επροσκυνάει«Κατέβα γιε μου χαμηλά, να σε γλυκοφιλήσω να βγάλω τη χρυσή ποδιά, το αίμα να σκουπίσω»«Άντε μάνα στο σπίτι μας και διάφορο δεν έχεις και το Μεγάλο Σάββατο κάτσε να μ' απαντέχειςβάλε κρασί στον μαστραπά κι αφράτο παξιμάδι να φαν οι μάνες για παιδιά και τα παιδιά για μάνες να φάνε κι οι καλόπαντρες για τους καλούς τους άντρες.Πήραν το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι  και το στρατί τους έβγαλε στης Παναγιάς την πόρτα    βάζει κρασί στο μαστραπά, αφράτο παξιμάδι και φάγαν μάνες για παιδιά και τα παιδιά για μάνες φάγαν κι οι καλόπαντρες, για τους καλούς τους άντρεςΠερνά κι η Άγια Καλή και το χαμογελάει «Ποιος είδε γιο εις το σταυρό και μάνα στο τραπέζι;»«Α, να χαθείς, Άγια Καλή, ποτέ να μην γιορτάζεις ποτέ να μη βρεθεί κανείς, κεράκι να σ' ανάβει»Όποιος τ' ακούει σώνεται κι όποιος το λέει αγιάζει Κι όποιος το καλοαφουγκράζεται, παράδεισο θα λάβει.

                ΠΑΣΧΑ (ΛΑΜΠΡΗ-ΠΑΣΧΑΛΙΑ). Η κορύφωση του ανοιξιάτικου, αναγεννητικού, λατρευτικού κύκλου, η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ.
                ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΣ, ΝΙΑ ΒΔΟΜΑΔΑ, ΑΣΠΡΟΒΔΟΜΑΔΟ, ΛΑΜΠΡΟΣΚΟΛΑ. Είναι η βδομάδα μετά το Πάσχα. Γιορτές & εκδηλώσεις (Θαύμα δρακοντοκτονίας) για τον Άγιο Γεώργιο (ιδιαίτερα αγαπητός στους αγροτοποιμένες & στους νησιώτες), πομπικές περιφορές εικόνων και το «ύψωμα των δέντρων», χαρακτηρίζουν αυτή την εβδομάδα. 

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ:
                «O Απρίλης με τα λουλούδια και ο Μάης με τα ρόδα».
                «Ο Μάης έχει το όνομα και ο Απρίλης τα λουλούδια».
                «Ο Απρίλης έχει την δροσιά και ο Μάης τα λουλούδια».
                «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε κείνο το ζευγά που 'χει πολλά σπαρμένα».
                «Και τ' Απριλιού τις δεκαχτώ, πέρδικα ψόφησε στ' αβγό».
                «Των καλών ναυτών οι γυναίκες, τον Απριλομά χηρεύουν».
                «Αν ρίξει Απρίλης τρεις βροχές κι ο Μάης άλλες δύο, να δεις σταφύλια σαν παιδιά και πίτες σαν  αλώνια».